In deze post deel ik een artikel dat ik schreef voor Psyned, met als onderwerp autisme binnen de relatie. Veel van de inzichten die ik in dit stuk deel zijn tot stand gekomen vanuit het contact met cliënten. Echter heb ik nog meer mogen leren vanuit een intensieve samenwerking met een ervaringsdeskundige, die mij veel heeft geleerd over hoe communicatie voor hem werkt. Ook is het daardoor voor mijzelf duidelijker geworden hoe ik communiceer; kortom een erg vruchtbare samenwerking!

Voorbeeld uit de praktijk

“Mijn vrouw vroeg mij laatst; ‘kun je een van die twee vazen, binnenkort ergens anders neerzetten?’ Daar kan ik weinig mee, want wat bedoelt ze hiermee? Welke van de twee vazen? Wanneer is binnenkort? Waar is ergens anders? Ik wil graag helpen in het huis, maar bij dit soort vragen blokkeer ik omdat ik niet weet wat ik moet doen”.

Miscommunicatie en onbegrip

Dit lijkt een op het oog vrij onschuldig voorbeeld vanuit de praktijk waarbij een man met een autisme diagnose (ASS) niet begreep wat zijn vrouw bedoelde. Het gevolg van bovenstaande situatie was echter dat hij en zijn vrouw ruzie kregen omdat hij nooit wat in het huishouden deed. Het was voor zijn vrouw niet duidelijk waarom hij weinig tot niets deed in het huishouden en zij bestempelde dit als luiheid en desinteresse. De man voelde zich onterecht aangevallen omdat hij zijn best deed, maar niet goed wist wat er van hem werd verwacht. Dit voorbeeld schetst een belangrijke uitdaging in de relaties van mensen met autisme en hun partner: Miscommunicatie en onbegrip. Hoewel dit in bijna alle relaties wel eens voorkomt, speelt het bij autisme vaak een prominente, en onderbelichte rol. Geregeld wordt dit probleem gezien als eenzijdig probleem vanuit de persoon met ASS. Ik zie dit echter meer als een verschil in communicatiestijlen. In dit stuk wil ik hierop ingaan door te schetsen waar dit door komt en wat je er aan kunt doen.

Waar komt de miscommunicatie vandaan?

Mensen met ASS zijn vaak geneigd zich (onbewust) meer te richten op hetgeen dat inhoudelijk letterlijk gezegd wordt (is het kloppend, is rechtvaardig?). De gevoelsmatige kant van de boodschap, die veel mensen gewoonlijk automatisch oppikken, worden door mensen met ASS vaak gemist. Een voorbeeld hiervan is de vraag: “Alles goed?” Inhoudelijk gezien is dit een vrij nietszeggende vraag; uiteraard is niet alles goed. Toch stellen veel mensen deze vraag met de gevoelsboodschap; ‘Hé, leuk je te zien!’ En deze gevoelsboodschap is voor veel mensen met ASS lastig om automatisch op te pikken. Veel van hen hebben wel geleerd dat deze vraag niet letterlijk bedoeld wordt, maar horen het in eerste instantie nog steeds als een vraag waar je antwoord op kunt geven. Dit heeft tot gevolg dat veel mensen met ASS ervaren dat anderen vaag zijn in de communicatie en dat mensen niet zeggen wat ze bedoelen.

Een boodschap met heldere, concrete informatie is voor hen gemakkelijker te begrijpen. Anderzijds krijgen zij zelf vaak het verwijt dat zij dingen letterlijk nemen of te bot zijn. Bij de mensen die ik spreek uit dit zich subtiel. Zo gaat het, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, niet om het letterlijk nemen van spreekwoorden als de appel valt niet ver van de boom. Maar om kleine nuances zoals de voorbeelden hierboven schetsen. Dit maakt het probleem des te lastiger, omdat het voor partners moeilijk is om dit te begrijpen. Zij krijgen vaak de indruk dat de persoon met ASS bepaald gedrag opzettelijk doet, waardoor een kleine miscommunicatie kan leiden tot frustratie, boosheid en ruzies.

Wat doe je eraan?

Goed, miscommunicatie komt binnen de relatie met autisme dus veel voor, maar wat doe je eraan? Een goede eerste stap is uitzoeken waar dit vandaan komt. Uit het zich inderdaad in de hierboven beschreven vorm? In andere woorden: spreken jullie inderdaad een andere vorm van dezelfde taal? Alleen al het benoemen en begrijpen dat het gaat om miscommunicatie in plaats van desinteresse of afzetgedrag is vaak helpend. Hierdoor maak je van een conflict waarbij beide partners tegenover elkaar staan, een gedeeld probleem waar je samen aan kunt werken; de eerste stap richting meer samenwerken en samenzijn binnen de relatie.

De volgende stap is elkaars manier van communiceren leren begrijpen. Dit kun je doen door aan de hand van terugkomende situaties beide kanten van het verhaal te belichten. Belangrijk hierbij is dat het niet de vorm krijgt van oude koeien uit de sloot halen, maar dat er wordt gericht op het onderliggende proces; wat probeerde je toen eigenlijk te zeggen? Dit proces kan leiden tot meer inzicht in hoe de ander communiceert en wat de ander bedoelt. Het komt geregeld voor dat hier in bepaalde situaties zelfs om gelachen kan worden, omdat beide partners het herkennen. Wanneer de verschillen in communicatie duidelijker zijn kun je samen werken aan een meer gezamenlijke vorm van communicatie; je leert elkaars taal spreken.